DE GESCHIEDENIS VAN "JONKERBOSCH" (deel 2)

Gerda Arts-Gilsing

19 juni 1935 [1936] is dan de grote dag. Jonkerbosch wordt officieel geopend en ingewijd door mgr. Diepen, bisschop van Den Bosch. Er zijn heel veel belangrijke mensen bij aanwezig, zoals de burgemeester van Nijmegen, de commissaris van de koningin in Gelderland, de rector magnificus (= baas) van de Katholieke Universiteit.
De koninklijke harmonie van Blinden uit Brussel (ook van een huis van de broeders) speelt schitterende muziek.

De Koninklijke Harmonie van Blinden uit Brussel onder het balkon van het Mariapaviljoen (19 juni 1936)

Er waren nu 24 jongens op Jonkerbosch en in deze tijd moesten de ouders alles zelf betalen, dat was erg duur, wel 600 gulden per jaar!

In 1938 is er in heel Nederland groot feest, prinses Beatrix wordt geboren. Natuurlijk wordt dit ook op Jonkerbosch gevierd. Op de helling wordt een lindeboom geplant en aan de voet daarvan wordt een fles begraven met daarin een lijst met de namen van alle bewoners van Jonkerbosch. Zou die er nu nog zijn?

Intussen is het 1939 geworden en de broeders maken plannen voor uitbreiding met een dubbel paviljoen en een kapel. Maar... de oorlog komt ertussen en onze architect Jos Bekkers wordt naar Duitsland weggevoerd en komt nooit meer terug.

De oorlog.
In de nacht van 9 op 10 mei 1940 schrikken de bewoners van heel Nijmegen op: de Waalbrug en de spoorbrug worden opgeblazen.
De jongens worden door de broeders gewekt en naar de schuilkelders gebracht. Dit gaat allemaal erg rustig; er is vaak geoefend en de jongens denken dat dit ook een oefening is.
Nijmegen is onbereikbaar geworden: de bruggen en viaducten zijn opgeblazen en er kon niet worden opgebeld. De broeders hoeven de moeilijke beslissing niet te nemen of ze de jongens hier houden of naar huis zullen sturen, er is geen keus, dus proberen ze zo gewoon mogelijk door te leven.

Op 12 mei moeten alle mannen van Nijmegen - ook de broeders – tussen de 20 en 35 jaar zich melden op de kazerne.
Bijna alle kloosters en grote gebouwen in Nijmegen worden door de Duitsers in beslag genomen. Jonkerbosch gelukkig (nog) niet. Het wordt ook moeilijker om aan eten te komen, maar er is een eigen groentetuin en omdat er minder kolen te krijgen zijn wordt er ook meer hout gestookt.

Een groep Jonkerbosch-pupillen aan de Waal (1941). Achter hen de nog te water liggende Waalbrug

Wat je eigenlijk niet zou verwachten, gebeurt: in de oorlog worden er méér kinderen aangemeld. Waar moeten ze blijven?? Na veel denken en praten wordt besloten om een groep in het hoofdgebouw te plaatsen. De ziekenzaal van de broeders , slaapzaal en de ruimte waarin de fysiotherapeute zit, diens als dagzaal.

In maart 1942 krijgen de broeders er veel werk bij. De kinderpolitie van Nijmegen komt vragen of er op Jonkerbosch plaats is voor kinderen die dikwijls met de politie in aanraking komen. De broeders willen dit wel doen, maar niet op Jonkerbosch zelf, omdat anders mensen niet meer goed zouden kunnen weten wat Jonkerbosch precies is.

De leegstaande villa "Winckelsteegh" van de heer Dobbelmann wordt gehuurd door het Ministerie van Justitie, dat ook voor de betaling zal zorgen.
Het is leuk om te lezen hoe het in die tijd aan toe ging:
De eerste jongens komen in september 1942 en op advies van Huize "Welkom" uit Arnhem, waar ze vandaan komen, wordt "stevige tucht" toegepast. Ramen en deuren worden met kettingen beveiligd om vluchten te voorkomen. Al snel veranderen de broeders dit en de jongens krijgen meer vrijheid. Resultaat: 4 ontvluchtingen in een heel jaar, terwijl er in de laatste 4 maande van het jaar daarvoor met kettingen 17 ontvluchtingen waren!

Mgr. Mutsaerts komt bij Huize Winckelsteegh aan om het nieuwe werk in te wijden (28 november 1942).

Groepsfoto ter gelegenheid van de inwijding van Huize Winckelsteegh op 28 november 1942

Terug naar "ons" Jonkerbosch.
Er komen steeds meer aanvragen tot plaatsing binnen. Er is een aantal jongens dat waarschijnlijk heel lang in een instituut zal moeten blijven wonen. Eigenlijk houden zij de plaatsen van de jongeren bezet. De broeders besluiten om in Huize Pachalis in Oostrum een vleugel in te richten voor deze vanaf 17 jaar. Na de grote vakantie gingen de eerste 10 er naar toe.

In 1943 is het eindelijk zover: Jonkerbosch wordt bezet door de Duitse Wehrmacht. Alleen het hoofdgebouw met de keuken. De voortuin met het hertenkamp mogen we houden.
Er moesten dus in totaal zo'n 140 mensen in het hoofdgebouw worden ondergebracht. De soldaten die zouden komen laten nog op zich wachten. Wel krijgen we extra bewoners van La Salle uit Boxtel, waar de Duitsers ook ingetrokken zijn. En dat allemaal in het hoofdgebouw!

Een van de meest trieste gebeurtenissen uit de oorlog is dat in de nacht van 17 op 18 november 1943 Ed Grödel, een zoon van joodse ouders door de politie van Jonkerbosch wordt gehaald en op transport wordt gesteld naar Westerbork. Er is nooit meer iets van hem gehoord...

Ed Grödel met zijn vader, gefotografeerd in Berg en Dal (1940)

Wordt vervolgd

JoJo, jaargang 2 (1983), nummer 2 (januari), pp. 32-35